Onderzoekers van het Vlaamse Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) zijn erin geslaagd de teelt van de rubberpaardenbloem succesvol op te schalen en in samenwerking met bedrijven stappen te zetten naar de ontwikkeling van een lokale rubberproductieketen.

Produceert Europa binnenkort een kwalitatief hoogwaardig rubber uit de wortel van de rubberpaardenbloem? Dit is wel realistisch, ook in Vlaanderen. Onderzoekers van ILVO zijn erin geslaagd de teelt van de rubberpaardenbloem succesvol op te schalen en in samenwerking met bedrijven stappen te zetten naar de ontwikkeling van een lokale rubberproductieketen. Eind november oogstte het onderzoeksinstituut in De Pinte een twee hectare groot veld van rubberpaardenbloemen in het bijzijn van de Vlaamse minister van Landbouw Joke Schauvliege en van het Nederlandse veredelingsbedrijf KeyGene.

In het december-nummer van Kunststof & Rubber wordt een uitgebreid artikel gepubliceerd over de Nederlandse situatie en het project Drive4EU.  

Afhankelijk van Azië 

Europa is nu sterk afhankelijk van de invoer van natuurlijk rubber uit Azië en tegen het jaar 2040 wil het twintig procent van de inlandse vraag zelf invullen. Een dreigend tekort en de volatiele prijzen op de wereldmarkt voeden die ambitie. Landbouwminister Schauvliege: "Binnen de Vlaamse landbouw is er interesse voor alternatieve teelten met groot afzetpotentieel. De rubberpaardenbloem kan op dat vlak een win-win betekenen."

Lokale bron

Rubber is een product dat voor ontelbaar veel toepassingen wordt gebruikt. Natuurlijk rubber wordt in tegenstelling tot synthetisch rubber gebruikt in autobanden, meubels, sportkledij, sportschoenen en machinebouw. Zo'n negentig procent van de productie vindt plaats in rubberboomplantages in Zuidoost-Azië. Een oprukkende schimmelziekte, de tanende interesse van lokale boeren en de weersomstandigheden bedreigen die plantages, terwijl de wereldwijde vraag naar natuurlijk rubber maar blijft stijgen. Het gevolg zijn schommelende prijzen op de wereldmarkt en een reëel risico op tekorten in de toekomst.  In Europa is daarom de vraag naar een alternatieve, lokale bron groot. Eigen rubberproductie zou bovendien niet alleen de afhankelijkheid van import verkleinen en het concurrentievermogen van de bedrijven ten goede komen, maar ook een boost kunnen geven aan de Europese bio-economie.

Enkele cijfers over natuurlijk rubber:

Jaarlijkse wereldwijde productie            
11.965.000 ton

Grootste producerende landen              

Thailand 32%
Indonesië 26%

Vietnam 8%
India 8%

Jaarlijkse Europese consumptie              
1.200.000 ton

Belangrijkste eindproducten in Europa
Automotive 75%
Meubelen 12%
Sportkledij en -schoenen 5%
Machinebouw 4%

(Bron: etrma)

Taraxacum: voor rubber en inuline

Taraxacum koksaghyz of rubberpaardenbloem is een potentiële lokale rubberbron. De wortel van de plant bevat ruim tien procent natuurlijk rubber en ook nog eens veertig procent inuline (interessant voor de productie van bioplastics). Eén droge wortelstok weegt ongeveer tien gram.  Daar halen de onderzoekers nu al gemakkelijk één gram natuurrubber uit.  De bruikbaarheid van dit type rubber in diverse producten (zoals  autobanden) werd al aangetoond in eerder onderzoek. Centraal in het onlangs afgelopen onderzoeksproject Drive4EU stond de vraag of de natuurlijke rubberproductie uit de rubberpaardenbloem in Europa voldoende kan worden opgeschaald voor een rendabele Europese productieketen? Het antwoord op die vraag is drie keer positief:
1. Opschaling van de teelt is vandaag al haalbaar. ILVO is er op korte tijd in geslaagd de productie onder Vlaamse omstandigheden uit te breiden van experimentele veldjes van zes vierkante meter  naar vier hectare en het potentieel is nog veel groter.

2. De bioraffinage en verwerking blijken opschaalbaar. De procedés zijn relatief eenvoudig en efficiënt.

3. De kwaliteit van het eindproduct is uitstekend. Rubber van de rubberpaardenbloem is opvallend flexibel, sterk, taai en slijtvast.

Duizend hectare

ILVO-expert Hilde Muylle zegt hiervan overtuigd te zijn. "Rubberpaardenbloem zou op termijn een succesvolle nicheteelt in de Vlaamse landbouw kunnen worden. De teelt past ook binnen een gewone teeltrotatie, zoals bijvoorbeeld met suikerbieten." Het Vlaamse instituut concentreerde zich in het project Drive4EU op de optimalisatie en de opschaling van de teelt-, oogst- en bewaartechnologie. "En dat lukt allemaal prima. We zijn erin geslaagd de teelt op te schalen tot vier hectare en zijn nu klaar voor een volgende stap naar honderd en zelfs naar duizend hectare."

Mechanisatie aardbeien

De paardenbloem is geen veeleisende teelt. Alleen is de onkruiddruk door de trage jeugdgroei relatief groot en zijn er nog geen gewasbeschermingsmiddelen voor dit gewas erkend. Ook wat de mechanisatie van de oogst betreft, moeten nog stappen worden gezet. Maar de proeven met een prototype machine gebaseerd op een aardbeiplantenrooier zijn alvast veelbelovend.

Rubbergehalte optimaliseren

Momenteel haalt ILVO in zijn veldproeven 3,5 ton droge stof aan wortels per hectare. Dat betekent zo'n driehonderd kilogram rubber per hectare per jaar. Dat is zeker niet slecht, maar via veredeling en verdere teeltoptimalisatie mikt men op een verdrievoudiging. Ter vergelijking: een productieve rubberboom brengt achthonderd tot tweeduizend kilogram rubber per hectare per jaar op. Om economisch rendabel te zijn moet de opbrengst van de rubberpaardenbloem stijgen naar zeven- tot negenhonderd kilogram per hectare per jaar.  Volgens Anker Sørensen van de Nederlandse onderneming KeyGene is dat haalbaar: "Wij als veredelaars werken aan plantmateriaal dat een dikkere penwortel levert én een hoger rubbergehalte. ILVO op zijn beurt onderzoekt de mogelijkheid van een hogere zaaidichtheid." Uiteindelijk wil Europa tegen 2040 twintig procent van zijn binnenlandse vraag naar natuurlijk rubber zelf produceren. Dat komt neer op zo'n 250 duizend ton per jaar of één procent van de wereldwijde productie.

Eindproduct is kwalitatief hoogwaardig

Na het oogsten, wassen en (tijdelijk) bewaren wordt ruwe rubber en inuline uit de wortels ‘geëxtraheerd'. Dat raffinageproces is eenvoudig, efficiënt en kan gemakkelijk worden opgeschaald. In vergelijking met het extractieprocedé bij rubberbomen is het bovendien minder arbeidsintensief. De ruwe rubber wordt vervolgens verwerkt tot een eindproduct. In het project Drive4EU werden succesvolle testen gedaan met autobanden, fietsbanden en producten voor de bouwindustrie. Hilde Muylle (ILVO): "Voor toepassingen met minder toegevoegde waarde in bulk is het rubber van de rubberpaardenbloem minder geschikt, maar voor specifieke robuuste toepassingen die slijtvaste en flexibele rubber vereisen is het uitermate geschikt. Uiteraard denken we dan aan banden - de auto-industrie is niet voor niets de grootste gebruiker van natuurlijk rubber wereldwijd (75 procent) - maar ook aan industriële bouwmaterialen of machineonderdelen. Denk bijvoorbeeld aan sluitingen in onderwatertunnels die lange tijd blootgesteld worden aan hoge druk."

KeyGene en ILVO gaan door

De introductie van lokaal geproduceerd natuurlijk rubber uit paardenbloemen in ons dagelijkse leven is niet veraf meer. Volgens de partners van het project Drive4EU is een doorbraak binnen vijf tot tien jaar realistisch. ILVO en het Nederlandse onderzoeks- en veredelingsbedrijf KeyGene zetten hun samenwerking alvast verder.