Kunststoffen hebben behalve veel voordelen ook nadelen, waarvan het moeilijk afbreekbaar zijn een heel belangrijke is. Maar het kleine beetje dat ze wél aftakelen, kan ook weer een probleem zijn. Voor musea bijvoorbeeld, want daar maakt men zich inmiddels zorgen over de aftakeling van hun objecten die van kunststof zijn.

Sommige plastics mogen dan bijna niet vergaan maar de meeste zijn wel degelijk - en soms zelfs al op relatief korte tijd - onderhevig aan aftakeling. Ze verkleuren, brokkelen af, zweten en vervormen, meestal als gevolg van chemische processen. Binnen vijf tot vijfendertig jaar zijn vaak drastische sporen van verval te zien. Soms verandert dit een kunstobject zo erg dat museumcuratoren twijfelen of het nog wel langer toonbaar is. Achter de schermen vragen al die soorten kunststof om zorg op maat, omdat ze elk hun eigen manier van verouderen hebben.

Vierduizend stukken

Kunststof is in vergelijking met hout, keramiek, zilver of glas een relatief nieuw materiaal in erfgoedcollecties. Design Museum Gent en Stedelijk Museum voor Actuele Kunst in Gent (SMAK) bewaren samen vierduizend stukken die helemaal of gedeeltelijk uit kunststof zijn gemaakt en die twee musea starten nu samen een project.  Projectmedewerker Eline van der Velde (foto):  "Op het moment registreren musea dit materiaal vaak als ‘kunststof' in hun collectiedatabank. Als we de plastics in onze collecties beter willen monitoren, moeten we ze eerst nauwkeuriger identificeren. Daarom werken we aan twee termenlijsten waarmee we de materialen en de technieken van objecten correct kunnen benoemen. We maken ook definities van al die termen en een uniforme Nederlandstalige lijst met schadebeelden bij kunststoffen zodat museummedewerkers hetzelfde verstaan onder een bepaalde term en stellen ze op dezelfde manier de conditie van een kunstobject vast." 

RCE en KIK en Nederlandse Rijksdienst

Het onderzoeken van precies welke kunststof voor een object is gebruikt, doet men trapsgewijs: eerst via bronnenonderzoek en als dat niets oplevert via waarnemingen met de zintuigen en ten slotte - voor een restgroep van collectiestukken - door middel van chemische analyses. "Voor het zintuiglijk onderzoek doen we beroep op de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed die in de afgelopen jaren een doe-het-zelfmethode ontwikkelde waarmee museummedewerkers kunststoffen kunnen identificeren. Met behulp van een vragenlijst en een set met stalen kom je met kijken, ruiken, horen en voelen bij een bepaalde soort uit. De chemische analyses gebeuren in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK). Dit instituut beschikt over een laboratorium en een databank met stalen van plastics." 
 

Red de plastics!

Tegelijk met het identificeren van de kunststoffen bepalen medewerkers ook de conditie van alle kunststof objecten en die noteren zij per object op een conditieblad zodat ze bij een volgende controle de impact van de veroudering beter kunnen inschatten. Alle objecten worden ook toegewezen aan een zorggroep naar gelang de soort kunststof en de conditie waarin die zich bevindt. Per zorggroep gelden er maatregelen, bijvoorbeeld in verband met de regelmaat van controles en van het vernieuwen van verpakkingsmateriaal, gezondheidsrisico's voor medewerkers of het risico op aantasting van andere collectiestukken die dichtbij staan in het depot. "Met dit project willen we voortaan beter zorgen voor de kunststoffen in onze collecties. Buiten werkuren lopen we misschien mee met de klimaatactivisten maar in ons depot zeggen we: red de plastics", aldus Van der Velde.

Dit onderzoek naar de identificatie van kunststoffen en het uitvoeren van een conditiesurvey van alle kunststofobjecten in de collecties van Design Museum Gent en SMAK gebeuren binnen het kader van een driejarig project met steun van de Vlaamse Overheid.

https://www.designmuseumgent.be/collectie/project/plastics
eline.vandervelde@stad.gent.