Het kabinet wil de trend van het gebruik van wegwerpplastics ombuigen naar meer hergebruik en minder zwerfafval. Per 3 juli zijn al meerdere maatregelen genomen, waaronder het verbod op plastic bestek en roerstaafjes. Er zijn echter nog meer maatregelen te nemen.

In een kamerbrief stelt Steven van Weyenberg, staatssecretaris van infrastructuur en waterstaat, dat naar aanleiding van de Richtlijn er ook maatregelen moeten komen om het gebruik van plastic wegwerpbekers- en voedselverpakkingen per 2026 te verminderen en om producenten mee te laten betalen aan de kosten voor het opruimen van zwerfafval. Hiervoor is een ministeriële regeling in voorbereiding, die op 1 januari 2023 in zou gaan.

Conform de Richtlijn kunststofproducten voor eenmalig gebruik moeten alle lidstaten in 2026 een ambitieuze en aanhoudende reductie in het gebruik van plastic wegwerpbekers en -voedselverpakkingen realiseren t.o.v. 2022. Voor consumptie ter plaatse bevat de regeling een verbod op het gebruik van wegwerpbekers (vanaf 1 januari 2023) en -voedselverpakkingen (vanaf 1 januari 2024). Zo kunnen borden en bekers in restaurants, maar bijvoorbeeld ook op kantoren herbruikt en afgewassen worden. Als de exploitant vanwege bijvoorbeeld zorgen over hygiëne of vanwege gebrek aan afwasfaciliteiten, niet wil kiezen voor herbruikbaar servies, dan biedt de regeling de uitzondering om eenmalige verpakkingen onder voorwaarden te blijven gebruiken. Dit is mogelijk als de exploitant gebruik maakt van recyclebare bekers en voedselverpakkingen en er zorg voor draagt dat deze bekers en voedselverpakkingen ter plaatse goed worden ingezameld voor hoogwaardige recycling.

Voor consumptie voor onderweg, maaltijdbezorging en afhalen verplicht de regeling verkooppunten waar consumpties in plastic wegwerpbekers en - voedselverpakkingen worden verstrekt, een herbruikbaar alternatief aan te bieden. Dit kan middels een retoursysteem, of door zelf meegenomen bekers of bakjes van consumenten te accepteren. Ook wordt het verplicht om, net als bij plastic tasjes, een bedrag in rekening te brengen bij het gebruik van plastic wegwerpbekers- en voedselverpakkingen. 

In de kamerbrief wordt aangegeven dat op basis van een doorrekening naar verwachting sprake zou zijn van een reductie van veertig procent in 2026 ten opzichte van 2022 wanneer de maatregelen ingevoerd worden. 

Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV)

Een andere maatregel uit de Europese richtlijn die in de ministeriële regeling verder wordt uitgewerkt, is dat producenten van bepaalde kunststofproducten voor eenmalig gebruik via een UPV gaan bijdragen in de kosten voor het opruimen, transport en verwerken van zwerfafval van hun producten. Hiermee wordt het principe van 'de vervuiler betaalt' gevolgd en krijgen producenten een financiële prikkel om zich in te zetten de hoeveelheid zwerfafval van hun producten terug te dringen. De regeling stelt nadere regels om de te betalen bijdragen van producenten en het uitbetalen van vergoedingen aan gebiedsbeheerders nader operationeel te maken. 

Conform de Richtlijn wordt deze producentenverantwoordelijkheid ingevoerd voor sigarettenfilters, lichte plastic draagtassen, ballonnen, vochtige doekjes en verschillende kunststofverpakkingen. Hieronder vallen, naast de bovengenoemde wegwerpbekers en -voedselverpakkingen, ook alle andere drankverpakkingen tot drie liter die geheel of gedeeltelijk uit kunststoffen bestaan, waaronder drankenkartons en knijpverpakkingen. Ook zakjes en wikkels gemaakt van flexibel materiaal die voedingsmiddelen bevatten, bijvoorbeeld snoepwikkels of sauszakjes, vallen onder de UPV.

Producenten van deze producten worden verplicht de volgende kosten te vergoeden: de kosten voor het opruimen van het afval, bijbehorende transport- en verwerkingskosten, ondersteuning van burgerparticipatie, en waar het tabaksfilters betreft het de publieke kosten voor het beheer van inzamelingsystemen voor tabaksfilters en bijbehorende bewustmakingsmaatregelen.